Hayaletler Sonatı- Strindberg

‘Hayaletler Sonatı’ August Strindberg’in fantastik öğeleri barındırarak yazdığı, eleştirel gerçekçi akımın etkilerini taşıyan, dışavurumcu akımın etkisiyle yazılmış bir oyundur. Oyunu incelediğimizde simgesel manada zenginlik arz ettiğini görürüz. August Strinberg, İsviçreli oyun yazarı ve şairdir. 19. yy.ın sonlarına doğru, yazın ve tiyatro alanında öznelcilik doğrultusundaki alımlar ağırlık kazanmış, daha çok iç olguların, insanı belirleyen ruhsal etkenlerin üzerinde durulmaya başlanmıştır.

________________________________________

DIŞAVURUMCULUK ve HAYALETLER SONATI

‘Hayaletler Sonatı’ August Strindberg’in fantastik öğeleri barındırarak yazdığı, eleştirel gerçekçi akımın etkilerini taşıyan, dışavurumcu akımın etkisiyle yazılmış bir oyundur. Oyunu incelediğimizde simgesel manada zenginlik arz ettiğini görürüz. August Strinberg, İsviçreli oyun yazarı ve şairdir. 19. yy.ın sonlarına doğru, yazın ve tiyatro alanında öznelcilik doğrultusundaki alımlar ağırlık kazanmış, daha çok iç olguların, insanı belirleyen ruhsal etkenlerin üzerinde durulmaya başlanmıştır. iletişim bozukluğu, dış dünyadan kopma, yalnızlık, geçmişin baskısı gibi iç olgular bu dönemin yazarlarının ortak konularını oluşturmaktadır. Öznelcilik doğrultusunda ki bu gelişimin, Strindberg’in yapıtlarında doruğa ulaştığını görmekteyiz. İçe dönüklüğü yansıtabilmek için, tiyatro dilinin alışılagelmiş kalıplarını kırmaktadır Strindberg alışılagelmiş. Strindberg en soyut olguları bile somutlaştıran yeni bir tiyatro dili oluşturmaktadır. Bu tiyatro dili aynı zamanda simgesel ve görsel bir dil oluşturur. Oyunlarında tek tek sahneler tıpkı düş görünürken, olduğu gibi iç içe girmekte yada gözümüzün önünde biçim değiştirmektedir. Soyut kavramların soyutlaştığını; düşlerin, hayallerin, karabasanların canlandığını görürüz sahnede. Strindberg ve Wedekind’in öncülük ettiği dışavurumcu tiyatro; 1. dünya savaşı öncesinin manevi bunalım ortamında, gerek natüralist tiyatroya, gerek izlenimci tiyatroya, gerekse yeni romantikçiliğe tepki olarak Almanya’da doğmuştur. Dışavurumculuk; savaşın ve keskin toplumsal çelişkilerin yarattığı kaostan doğacak “yeni insan”ın sözcülüğünü yapmaya çalışmıştır.gizemci, akıl dışıcı ve aşırı öznelci bir anlayış doğrultusunda, bireyin öznel iç yaşantısını ve tinsel başkaldırısını tiyatronun odağına yerleştirir; zihinsel gerçekliği mutlaklaştırarak, zaman ve mekanın soyutlandığı bir düşünsel anlatım dramatiği oluşturur. Burada belli bir olay örgüsüne başvurulmaksızın, ana tema bir değişmezlik olarak merkezleştirilir; köktenci başkaldırı, trajik durum,paradoks vurgulama, fantastik anlatım, düş dünyası, abartma ve groteskleştirme aracılığıyla bilinç altının zihinsel gerçekliğin, eylemin yerine geçmesine çalışılır. Oyun dili, olay örgüsü yada eyleme öncülük kazanarak, yinelemeler, değişken söz dizimi, yankıma ve sözcük çarpıştırma biçimini alır; bütün oyun boyunca iç monolog haline gelmeyi amaçlar. Oyunun asıl kahramanı oyun yazarının kendisi olduğu için, oyuncular yalnızca onun zihnini yansıtan, sözsüz oyuncular durumuna iner. Çıplak sahne düzeni, dışavurumcu anlatıma uyacak biçimde kopuk kopuk sahnelerden, dinamik geçişlerden oluşur, zorlamalı bir oyun temposu kurulur; sert ışık oyunlarından, ışık düşürmeden yararlanılır, zorlamalı ses vurgular ( dışavurumcu çığlık) kullanılır. Strindberg, kendi oyunları için “Oda Oyunu” demiştir.bu kavram ilk Strindberg tarafından kullanılmıştır. İç gerçekliği yada psikolojik yanı ağır basan “küçük oyun”lardır bunlar. Almanya’da Reihnardt tarafından uygulanan oda oyunları, materlinck gibi simgeci tiyatro temsilcileri tarafından da ele alınmıştır. Kendi gereği “küçük tiyatro”lar olarakta, oda tiyatrolarında oynanan oda oyunları, izleyiciyle daha çok içli dışlı olmayı gözeten, az kişili oyunculuk üstünde yoğunlaşan oyunlardır. Hayaletler sonatı da dışavurumculuğun en iyi yansıtıldığı etkileyici bir oda oyunudur. Konusuna kısaca değinecek olursak; Tekerlekli koltukta geze yaşlı adam (Hummel) Karşılaştığı genç Öğrenci’ye, büyük bir burjuva konağını göstererek, orada yaşamaklı olan, Sümbüllü Kız’a ilgisini çeker. Amacı kimsenin görüp duymadığı şeyleri görüp duyma yeteneği ola, bu sayede yıkılmak üzere bir evin altından, bir insanı kurtaran, ve bir zamanlar babasının iflasına neden olduğu Öğrenci’yi, Genç Kız’la evlendirmektir. Bunun içinde evi, kızı ve kızın ailesi görmesi için, Öğrenci’yi konağa sokar. Konakta bir hayaletler gecesi düzenlenmiştir. Yaşlı Adam, katılanların gözünün hepsini yıldırarak, Genç Kız’ı Öğrenci’ye vermek için, hepsinin yüzüne gerçekleri çarpar. Genç Kız’ın Babası, aslında albay, aslında ne albaydır ne de soylu bir kişidir. Uşağın biridir. Üstelik her şeyi Yaşlı Adam’a aittir. Gövdesiyle de bir hiçten başka hiçbir şey değil. Albay’ı bir zaman ki güzelliği oda da ki mermer büste yansıyan, ancak mumya halinde bir dolabın içinde yaşayan ve papağan gibi sesler çıkaran, karısı ise, Yaşlı Adam’ın bir zaman ki sevgili olduğu gibi, Genç Kız’da yine Yaşlı Adam’ın öz kızıdır.Buna karşılık Albay, Yaşlı Adam’ın nişanlısını kaçırmıştır, o da kocamış bir kadın olarak evde, öbürleriyle birlikte yaşmaktadır. Ancak Yaşlı Adam’ın korkunç gerçekleri açığa sermesine karşılık bu kez, mumya (Albay’ın karısı) Yaşlı Adam’ın gerçek iç yüzünü, kendisinin nasıl bir sahtekar ve katil olduğunu açığa serer ve Yaşlı adam’ı yaşadığı dolaba ölmeye gönderir. Tanık olduğu bu korkunç olaylar karşısında dehşete ve umutsuzluğa kapılan Öğrenci, sümbüllü oda da karşılaştığı Genç Kız’ a aşık olur.Ancak (Aşçı Kadın dahil) öbürleri tarafından tüm gücü Sömürülerek tüketilmiş olan Genç Kız, Öğrenci’nin kendisini yaşama döndürmesi ve kendisiyle birlikte sonsuzca birlikte mutlu yaşama önerisine karşılık vermez; Öğrenci Tanrı’yı yardıma çağırdığı anda yere yığılıp can verir. Böcklin’in “Ölüler Adası” resmi sahneyi kaplar. Strindberg bu oyunun başlığını Beethoven’ın D Majör piyno sonatından almıştır. Hayaletler Sonatı, dışavurumcu bir fantezi ve gerçeküstücü grotesk öğeler içinde, insanları kan emici bir toplumun bireyleri ve kurbanları olarak koyar. Burada herkes ancak karşısındakini sonuna kadar sömürerek, canını emerek, hiçe indirgeyerek ayakta kalabilmektedir. Böylece insanlar, ancak hem fiziksel hem de tinsel yönden mumyalaşmış, kötürümleşmiş, tüm acımasız gerçeklerin üstüne sünger çekerek, kendilerinin bir hayaleti olarak yaşayabilmektedirler. Bu acımasız gerçeği açığa koyarak karşı çıkmaya çalışan insansa, sonunda ölmeye mahkumdur. Suç, yalan, günah, sömürü ve nefret dolu bu dünyada insanca yaşamaya, kişinin kendini gerçekleştirmesine yer yoktur. Biçimsel özellikleriyle olduğu kadar, düşünsel içeriğiyle de “Hayaletler Sonatı” modern tiyatronun öncülüğünü yapmış; dışavurumcu, gerçeküstücü grotesk tiyatroyu olduğu kadar, absurd tiyatrosunu da etkilemiştir. Hayaletler Sonatı’nda bir çok simgesel anlam taşıyan unsurlar vardır. Sümbül: Uzaktan güzel, yakından çirkin görünen bir çiçektir. Hayalet: Herkes kendisinin yalanını ve diğer yüzünü ortaya çıkartır. Eve girdiklerinde hepsi asıl kimliklerine bürünürler. Buda : İçtenliği ve doğru olanı yansıtır. Ölüm Meleği: Bu dünyada ki kurtarıcıdır.bu dünyada ki insanlar iyi yaşamıyorlar. Bu da oyunun absürd ile ilişkisini veriyor. Defne yaprağı: Sümbüllü eve dışarıdan bakıldığında sükunetin barışın olduğu barışın olduğu izlenimini veriyor. Ayna: İnsan kendine bakarken aslında başkalarına bakıyor. Oyunda ki Pazar gününün mantığı; Hristiyanlıktan ileri gelmektedir. Kız ile Öğrenci’nin kirlenmeyişindeki neden Pazar günü doğmuş olmasıdır. Öğrenci tanrısal olanı temsil eder. Adam da tanrısaldır ama yaşadıkça kirlenmiştir.