Şaman Dünya Görüşü

Şamanlığın en belirgin özelliklerinden birini ruh inancı oluşturmaktadır.

Şaman dünya görüşüne göre görünen ve görünmeyen bütün canlı alemin ruhu vardır Bitkilerin, hayvanların, ağaçların, kayaların, dağların,  rüzgarın, yağmurun ve bunlar gibi adını sayabileceğimiz her şeyin ruhu olduğuna inanılır. Aynı şekilde insan da maddi bir beden ve bir (ya da birçok)  ruhtan oluşur Bu da insanın doğayla bir bütün içinde yaşamasını ve doğadaki her şeye karşı saygılı olmasını gerektiren bir felsefi tutum anlamına geliyor.

Şamanlığın yapısı da bu düalist yorumlama çerçevesinde oluşur. Çünkü bu görünen dünya ile sıradan insanların göremediği dünya arasında, ruhlarla iletişime geçebilen ve bu iki dünya arasındaki sorunları çözmekle görevli kişi şamanın ta kendisidir.

Ayrıca reenkarnasyonun da önemli bir yer tuttuğu şamanlık inancında şaman, istediği zaman ruhuyla diğer dünyalara, ruhların arasına seyahat edebilen kişidir. Yani şaman, fiziksel bedenini bu dünyada bırakabilirken, ruhunu da metafizik dünyalara göçürebilir (kozmik seyahat).  

Bununla birlikte ölen bir şamanın ruhunun başka bir şamanda yeniden doğduğuna da inanılır . Ayrıca başka ruhlar da yeniden dirilebilir ya da öteki dünyanın varlıkları tarafından "özümlenip" yağmur, bitki örtüsü vb. gibi değişik biçimler altında yeniden yeryüzüne dönebilirler  Ruhun ya da ruhlardan birinin gece boyunca bedenden geçici olarak uzaklaşması düşe, uzun süreli ayrılığı ise hastalığa tekabül eder. Bedenden kesinkes kopması ise ölüm anlamına gelir .

Hasta kişileri sağaltırken şaman, kamlık ederek hastanın kaçmış ruhunu bulur ve hastanın bedenine geri sokarak onu iyileştirir. Çok seyrek olsa da şaman memoratlarında iki günlük ölünün ruhunu bulup geri getirerek ölüyü dirilten şamanlara dahi rastlanır.

Şaman mitolojisinde önemli yer tutan ve koruyucu ve yardımcı olmak üzere iki kısma ayrılan ruhlar kategorisi vardır. Yardımcı ruhların sayısı şamanın gücünün simgesidir. Şamanın başlıca yardımcısı onun ecdadıdır. Nitekim şamanlar yardımcı ruhlarına töstar derler ki, asıl, öz, ezelden beri var olan anlamlarına gelen töz/tös kelimesinin çoğuludur .

Bunların dışında şamanın iletişime geçebildiği ancak denetleyemediği ruhlar da vardır ki bunlar da tanrısal veya yarı tanrısal varlıklardır .  Yardımcı ruhu olmayan şaman yoktur. Yardımcı ruhların görevi genel olarak kamlık zamanı şamanı öteki dünyaya götürmek ve tedavide ona yardımcı olmaktır.

Koruyucu ruhların görevi ise adından da anlaşıldığı gibi şamana gelebilecek zararları önlemektir. Şaman mitolojisine göre şamanın en önemli koruyucu ruhu boğa şeklinde tasvir edilen ruhtur. Boğa tehlike anında her şekle girebilir ve aynı zamanda boğanın ölümcül bir yara alması ya da ölmesi şamanın da aynı şekilde zarar görmesi anlamına gelir.

Yardımcı ruhların en önemlisi ise Emeget‟tir. İnanca göre Emeget şamanın içine girer ve esas görevi olarak ona rehberlik eder. Şaman onun ağzından konuşur, onun gözünden görür. Ayrıca Emeget‟i olmayan şaman olamaz. Şaman dünya görüşünde karga    (kuzgun) ruhların, kartal ise maddi dünyanın veya maddi olanların koruyucusu olarak görülür. Ayrıca hem kartal hem de karga Türk şamanlık geleneğinde ilk şaman olarak bilinir ve bu sebeple şamanların hayvan anası olarak işlevselleşir.

Maddi olan beden ve sıradan insanların göremediği metafiziksel olan ruhlar aleminin dualist yorumu dışında, şamanlık inancında dünyanın da üç kozmik kuşaktan (kattan) oluştuğu düşünülür. Yeraltı, Yeryüzü ve Gökyüzü olarak adlandırılan bu katlar, birbirlerine bir orta eksenle bağlı olarak tasvir edilir.  insanlar, hayvanlar ve bitkilerden oluşan bildiğimiz görünen dünya Yeryüzü katındadır. Gökyüzünün hakimi Ülgen, Yeraltının hakimi ise Erlik olarak adlandırılır. Öteki dünyalar ve yeryüzünde bulunan ruhlar maddi dünyaya etkide bulunabilirler. Ancak onlarla iletişime geçebilen, Yeraltı ve Gökyüzüne gidip  gelebilen kişiler ise sadece şamanlardır.

Yeşim PAKTiN
Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü
Resim Ana sanat Dalı
Yüksek Lisans Sanat Çalışması Raporu