Dinde Ve İnançta Sembol Kavramı

Dinle bağlantı içindeki insan, kendi dünyasında günlük hayatın bütün olaylarını kendi bakış mantığına göre değerlendirerek kendisine yeni bir çevre kurabilmektedir.

 Dolayısıyla birey dini öğrenme ile yani dini sembollerle kendisine ait bir kimlik tanımlaması yapabilmekte, bu kimlik sembolleştirmesi ile de her türlü eylem ya da davranışını temellendirebileceği bir güdülenme sistemi oluşturabilmektedir. Dinler ancak semboller aracılığıyla varlıklarını devam ettirirler ve bizler de semboller, aracılığıyla dini değerleri ve geçmişin kültürünü algılamaktayız.

Dini semboller, dini aksiyonlar hatta dini duygularla ilgilidir. İnsanlar dini sembolleri, dini gelenekten ve zengin fantezi hayatlarından çıkan ibadet maksadıyla kullanırlar. Dinde sembol ise, dokunulabilir, insani ve günlük şeylerin ötesine işaret eder.

Ayrıca sembollerin, “manevi olanı tecrübe” olarak ifade ettiği de söylenebilir. Bu, sembollerin tanrısal güce benzer bir özelliğe sahip olmalarından ileri gelmektedir. Yani dini sembol, sadece gerçeğin bir yapısını veya varoluşun bir boyutunu meydana çıkarmakla kalmamakta, aynı zamanda insani varoluşa da bir anlam vermektedir.

Bu yüzden nihai hakikate yönelik semboller, bizzat sembollerin mesajlarını deşifre eden insanın varlığının açıklamasıdır. Eliade göre, semboller sayesinde ferdi tecrübe uyandırılmakta ve manevi bir fiile dönüştürülmektedir. Bir sembolü “yaşamak” ve onun muhtevasını doğru bir şekilde deşifre etmek demek, kendini ruha açmak ve nihai olarak evrensel olana giriş demektir.

Aynı zamanda her dini sembol, bir şekilde insanın değerler ölçüsünü ifade etmektedir.Dini törenler ve semboller, toplumsal yaşayış alanında gerekli, yararlı ve mantıklı bir işlev sağlar, grubun bütünlüğünün ve dayanışmasının muhafaza edilmesine ve sürdürülmesine yardım ederler.

Bu nedenle "objektif olarak "gerçek olsun ya da olmasın dini semboller sosyal sistemin kendi kendisini düzenlemesinde mantıklı bir maksada yönelik işlev görürler. Dinlerin geleceği sembollerle ilişkilidir. Semboller, gücünü yitirdiğinde veya anlam sapmasına, uğradığında dini geleneklerin, canlılığını koruyamayacağı ileri sürülmektedir.

Dini bir sembol o bütünselliği içinde bilinçli olarak algılamasa bile onun mesajını aktarmaktadır. Çünkü sembol yalnızca insan aklına değil aynı zamanda bütünsel insanı varlığa hitap etmektedir.

Sembollere, Eski Mısır ve Mezopotamya'da çok daha sık rastlanır. Yunan Roma dünyasında olduğu kadar ilkel ve arkaik dinlerde de sembole oldukça geniş yer verildiğini görmekteyiz. Aslında sembol, mistik bir dünya görüşünü yansıtır. Bundan dolayıdır ki, sembol; görülen bir suret ya da eşyada, görülmeyen bir hakikate işaret eder. Böylece, ruhun derinliğine ve onun şuur altındaki sahalarına kadar tesirler bırakıp, birçok fikir ve duyguları uyandıracak etkilerde bulunur. Sembol,  kutsal bir hakikati ifade ettiğinden, kutsal olanın iki tarafını yani heybet ve korku uyandıran celali ile hayranlık ve zevk bahşeden cemalini de ihtiva eder.

Her sembolün iki unsuru vardır: Birincisi, sembolleştirilen madde, diğeri ise bu maddenin temsil ettiği manevi hakikattir. Bu iki unsurun birleşiminden oluşan sembol, hayatın her alanına ait olabilir. Dini sembollerde ise maddi dünyadan hareketle manevi bir hakikati ifade etme çabası vardır. Ritüel semboller de ilahi bir hakikati temsil etmek amacıyla tesis edilmiştir. Aslında sembol ile ifade ettiği hakikat arasında akılla idrak edilemeyen mantık dışı bir münasebet mevcuttur.

Sembol, bir şeye gönderme yapar; fakat tek bir şeye indirgenemez. Bu bağlamda semboller, görülen bir surette görülmeyen bir hakikate işaret ederler. Aynı zamanda ruhun derinliğine, şuur altındaki sahalarına kadar tesirler bırakıp birçok fikir ve duyguları uyandıracak kadar da kuvvetlidirler. Kutsal bir hakikati içinde barındırdığına inanılan bu semboller, kutsal olanın iki tarafını yani korku ile hayranlığı bir arada ihtiva ederler ve tabiat sembolleri de bu çerçeve içinde değerlendirilebilir.

Tarihe baktığımızda dini anlatımda her zaman sembollerin yaygın olarak kullanıldığını görürüz. Sembolizm insanların dini hayatında önemli bir rol oynamaktadır; dünya, semboller sayesinde saydam hale gelmekte, aşkınlığı gösterilebilir olmaktadır. İnsanın dikkatini, hayatının en yüksek belirleyicisi olarak saygı duyduğu realiteye yönelten bir sembol dinî yönden önemlidir. Bu yüzden bir dini sembolün fonksiyonu, onun dini anlamındadır.

O, insanın en büyük bağımlılığını onayladığı realiteye, insanın hürmetkâr dikkatini yöneltmektedir. Bundan dolayı dini yönden önemli bir sembolü neyin oluşturduğuna dair fiziksel ölçüler yoktur. Herhangi bir objenin dini önemi, varoluş düzeninde en üstün olarak itibar ettiği realiteye gösterdiği fonksiyondur.

Yani buradan şunu çıkarabiliriz. Aşkın olan varlığa karşı, insanda bir saygı ve sevgi uyandıran, itaati hatırlatan herhangi bir şey dini sembol olarak kabul edilir. Din açısından bakıldığında bir sembolün dini olup olmadığını belirlemenin, bizatihi sembollerin araştırılmasıyla elde edilmesi pek mümkün görünmemektedir.

Öyle anlaşılıyor ki, bir sembolün dini olup olmadığı sembolün fonksiyonu ve kullanılışına bağlıdır. Diğer taraftan bir sembol, içinde nihai ilgiyi barındırıyorsa bu sembole dini sembol denebileceğini söyleyenler olduğu gibi dini sembolü, kişinin kutsalla karşılaşmasındaki huşu duygusunu ifade etme biçimi olarak görenler de vardır.

Harvey, Van Austin. A Handbook of Theological Terms, New York, 1964, s. 217.

Ifrah, Georges, Çakıl Taşlarından Babil Kulesine Rakamların Evrensel Tarihi II, Çev.: Kurtuluş Dinçer, 3. bs., Tübitak Yay. Ankara, 1996, s. 1-33. 41 Schimmel, s. 15. 

Ifrah, Georges, Uzak Doğu’dan Maya Ülkesine Bir, İki, Üç Rakamların Evrensel Tarihi IV, Çev.: Kurtuluş Dinçer, 4. bs., Tübitak Yay., Ankara, 1996, s. 1-71. 

Ifrah, Georges, Akdeniz Kıyılarında Hesap Rakamların Evrensel Tarihi III, çev.: Kurtuluş Dinçer, 3. bs., Tübitak Yay. Ankara, 1996, s. 1-167. 44 Schimmel, s. 15.  Sarıkçıoğlu, Ekrem, Din Fenomenolojisi, SDÜ Yay. Isparta, 2002, s. 83.

yararlı bir konu aynı zamanda sayın Nevermore'dan müsaade ile buradaki konuyu kavramak için bu kitaptan yaralanabileceğinizi bilmenizi isterim sonsuz  saygılar...