Osmanlı'da Burçlar

Koç Hamel

Boğa Sevr

İkizler Cevza

Yengeç Seretân

Aslan Esed

Başak Sümbüle

Terazi Mizan

Akrep Akreb

Yay Kavs

Oğlak Cedi

Kova Devi

Balık Hut

şimdi ben devi oluyorum galiba güzel paylaşım teşekürler

Gökyüzündeki yıldızlar ilk çağlardan bu yana insanoğlunun ilgisini çekti. Yıldızların yıllar, aylar, mevsimler, hafta ve günler, gece ile gündüzle olan ilgisini ve evrenin şaşmaz düzendeki döngüsünü keşfeden insanoğlu, gök cisimlerini tanrılaştırdı ve bunlarla ilgili ritüeller, danslar yarattı. Tarım ve hayvancılık yaparken sürekli göğü gözlüyor, yeryüzünü yıldızların yönettiğine inanıyorlardı. Ritüeller simgesel olarak evrenin hareketini taklit ediyordu.

Gök cisimleri mitologyasında en önemli yeri burçlar ve gezegenler alır. İnsanlar bir bakıma kaderlerini bunlara bağlamışdı. Bu günümüzde de böyledir. Burçların sayısının on iki olarak saptanması Romalılarca gerçekleştirildi. Çeşitli kültürlerde bunların sayısı daha çoktu. Eski Yunan'da burçlara ilk değinen Homeros'tu. Yunan matematikçi Eudoxus'a göre 44 burç, Ptolemy ise 48 burç vardı.

Bunların hayvan adları ile anılmasını Hipparchus'un gerçekleştirdiği sanılmaktadır. Günümüzde 'Zodiak' olarak geçen sözcük 'Zôdiakos kyklos' (hayvanlar halkası) ya da to 'zôdia' (küçük hayvanlar) süzcüklerinden çıkmıştır.

Osmanlılarda da on iki burç vardır: Hamel (Koç, 21 Mart-20 Nisan), Sevr (Boğa, 21 Nisan-21 Mayıs), Cevzâ (İkizler, 22 Mayıs-21 Haziran), Seretan (Yengeç, 22 Haziran-23 Temmuz), Esed (Aslan, 24 Temmuz-23 Ağustos), Sünbüle (Başak, 24 Ağustos-23 Eylül), Mizan (Terazi, 24 Eylül-22 Ekim), Akrep (Akrep, 23 Ekim-22 Kasım), Kavs (Yay, 23 Kasım-22 Aralık), Cedî (Oğlak, 23 Aralık-20 Ocak), Delv (Kova, 21 Ocak-19 Şubat) ve Hût (Balık, 20 Şubat-20 Mart).

Eski kültürlerde olduğu gibi Osmanlı'da da dokuz yerine yedi gezegen vardır. Ayrıca bunlardan ikisi, güneşle ay, gezegen sayılmaz. Böylece, dokuz yerine beş gezegen vardır; Kamer (Ay), Utârid (Merkür), Zühre (Venüs), Şems (Güneş), Merih (Mars), Müşteri (Jüpiter) ve Zuhal (Satürn).

Osmanlı minyatürlerinde burçların, gezegenlerin, bütün takım yıldızların ve kuyruklu yıldızların güzel örnekleri görülür. 'Züptetüt Tevârih' adlı eserde evrenin haritası diye nitelendirilebilecek güzel bir minyatür yer alır. Bu eser evrenin kuruluşundan son padişah III. Murad'a kadar peygamberleri, kralları, ulu kişileri içine alan bir insanlık tarihidir. Üç minyatürlü yazmanın biri Dublin'de Chester Beatty kitaplığında, ikincisi Topkapı Sarayı kitaplığında, üçüncüsü ise Türk İslam Eserleri Müzesi'ndedir. Türk İslam Eserleri Müzesi'ndeki minyatür iç içe halkalardan oluşmaktadır. Merkezde yeryüzü bulunur, dokuz gök katmanı renklerle gösterilmiştir. Bunlardan yedi katmanın her birinde bir gezegen bulunur. Bundan sonraki yeşil sekizinci kuşak durağan, sabit yıldızların bulunduğu göktür. Son dokuzuncu kuşak ise yıldızsız göğü ifade eder. Sonraki kuşak 12 burcu adları ve simgeleriyle, bundan sonra gelen iki kuşak ayın 28 durumunu ve menzilini gösterir. Bundan sonra ise meleklerin bulunduğu sonsuzluk başlar. Burç ve gezegen minyatürleri çeşitli yazma ve albümlerde bulunmaktadır.

Buraya aldığımız burç minyatürlerinden biri British Library'deki burçlar kitabından, biri Topkapı Sarayı Müzesi'nden ve diğeri de Paris'deki Bibliothéque Nationale'den alındı. Sonuncusunun bir de New York'ta Pierpont Morgan Library'de ikinci bir nüshası bulunmaktadır. Bu kaynaklardaki minyatürleri karşılaştırmak için İkizler Burcu'nu örnek olarak seçtik. British Library'deki minyatür, Siyam İkizleri gibi yapışık ikizleri ve arkalarında bir ağacı gösteriyor. Yapışık ikizler bir ağacın meyvesidir. Olgunlaşınca ağaçtan düşerler, sonra rüzgârla savrulur, melek olurlar. İkinci minyatür, Topkapı Sarayı Müzesi'ndendir. Bibliothèque Nationale'den alınan minyatür ise hepsinden ilginçtir; burada yalnız burcun kendisi değil, dört gezegen ile ilişkisi de gösterilir. Bu minyatürlerde burç, beyti (evi/hanesi) olduğu gezegen ile birlikte gösterilmiştir. İkizler burcu, Utârid'in (Merkür) beytidir. Diğer üç gezegen de minyatürün altında küçük olarak gösterilmiştir. Bunlardan biri burcun vebaâli yani düşüşü, ikincisi şerefi yani yükselişi, üçüncü de hubûtu yani güçten düşmesidir.

Bir burcun beyti ve şerefi gezegenin etkisinin en güçlü olduğu, vebaâli ve hubt'ul ise etkisinin en güçsüz olduğu durumlardır.

Yedi gezegenin her biri meslek ve sanatları simgeler: Zuhal, hazinedar; Müşteri, kadı; Merih, serasker; Şems, Sultan-ı Cihân; Zühre, çalgıcı ve besteci; Utârid, kâtip; Kamer, Şems'in veziri ya da kaymakamıdır. Bunlardan çeşitli meslek ve sanatkârın doğduğuna inanılmıştır. Gerek Bibliothèque Nationale'deki, gerek Pierpont Morgan Library'deki kaynaklarda yedi gezegenden çıkan yedi meslek ve sanat küçük minyatürlerle gösterilmiştir.

* Prof. Dr. Metin And, Türkiye Bilimler Akademisi üye

mizanim ben aralarinda en guzel olanlardan bir tanesi bence karizmaymis:D

Ben de hamelmişim.