Japon Sanatları

BONSAİ

Bonsai, 'saksıdaki ağaç' anlamına gelmektedir' ve yaşayan ağaçlara duyulan saygıyı ve bu ağaçların yaşamasını konu alan bir sanattır. Bonsailer minyatür olmalarına rağmen çevremizde gördüğümüz ağaçlardan hiçbir farkları yoktur. Özenle seçilen ağaç dalları, budanarak ve ilgiyle yetiştirilerek minyatür ağaç görünümü kazanır.

En güzel bonsailer sığ ve yayvan saksılarda yetiştirilenlerdir. Değişik şekillerde bonsailer bulunmaktadır: süpürge şeklinde - şelale şeklinde - rüzgara açık şekilde .

Japonların doğaya olan tutkuları yaşamlarına da yansımış ve yıllar geçtikçe bahçeciliğe verilen önem artmıştır.

Bonsailerde bu kültürün bir parçasını oluşturmaktadır ve büyük şehirlerde insanların doğaya olan özlemlerini minyatür olarak karşılamaktadırlar. Genellikle bonsailerin iklime ayak uydurmaları çok zordur.

Bundan dolayı bonsailerin yetiştirilmesi özel bir ilgi gerektirmektedir, yetiştirilirken ağacın doğal özelliğine , toprağın nemliliğine, seçilen saksının özelliklerine, ışık ve doğal koşullara çok dikkat edilmelidir.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/bonsai_bas.jpg

Bu koşullar sağlandığında ufak balkonlu bir ev Bonsai koleksiyonu için yeterlidir. En ufak bonsailere verilen isim mame (fasulye) dir. En popüler bonsailer ise yaklaşık boyları 15 cm kadar olanlardır.

Bir bahçıvan için Bonsai yetiştirmek oldukça kolaydır, onlar diğer bahçe işlerinde olduğu gibi bu konuda da profesyonel olmuşlardır. Fakat uzun zaman yetiştirilmiş bir bonsaiyi evinize aldığınızda sizin de aynı profesyonel bir bahçıvan gibi ona bakmanız gerekmektedir. Bunun içinde iyi bir rehber Bonsai yetiştirme kitabına ihtiyacınız olacaktır. Orijinal özellikleri bulunan bonsailerin fiyatları 50.000$ a kadar çıkmaktadır.

İKEBANA

Batı kültüründe çiçek yetiştirmek sistematik olarak bir vazo veya saksıda çiçek bakımını kapsamaktadır, Japon kültüründe ise İkebana (çiçeği yaşatma sanatı) biraz daha karmaşıktır. Ikenobo, Sogetsu ve Ohara şeklinde İkebana öğretilerini konu alan birçok okul mevcuttur . Bunların dışında da değişik stillerde ve bitkilere göre eğitim veren okullar da mevcuttur.

Ikenobo, 15. yy. da Budist rahip Ikenobo Senei tarafından kurulmuş en eski okuldur. Ikenobo aynı zamanda rikka şeklinin de yaratıcısıdır (duran çiçekler). Bu stil Budist inancının doğanın güzelliklerini yansıtan öğelerinden ilham almaktadır.

Günümüzde 45 ayrı dalda eğitim veren okulların başını Ikenobo Senei çekmektedir. Okul faaliyetini Kyoto'da bulunan Rokkakudo tapınağında faaliyetini devam ettirmektedir. Prens Shotoku'da ilk eğitimini bu okulda almıştır. Mezunlarının arasında birçok papaz ve aristokrat sınıfından insanlar bulunmaktadır. Bu okulun öğretileri 17. yy ' a doğru herkes tarafından uygulanır hale gelmiştir gelişmeler ışığında seika ve shoka stillerinin ilk örnekleri verilmeye başlanmıştır. Shoka sanatında 3 ana dal kullanmaktadır, bunlar ten (cennet), chi (dünya) ve jin (insan)' ı sembolize etmektedir. İkebana'nın diğer bir stili ise çay seremonisinde kullanılan nageire'dir.

İlk modern okul ise Ohara Unshin 'in 19.yy.'da Ikenobo okulundan ayrılmasıyla oluşturulmuştur. Ohara öğretisi genellikle moribana stilini kullanır sığ bir saksı içerisine yerleştirilen çiçekler. Öğreti Batı kültürünün de yavaş yavaş popüler hale gelmesinden dolayı batı'da yetişen bitkileri de kullanmaktadır. 20.yy'da artistik sanatlara verilen önemin de artmasıyla jiyuka stili (serbest stil) geliştirilmiştir. Değişikliklere rağmen İkebana günümüzde üst sınıfı simgeler.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/ikebana_shoka.jpg

1930'larda İkebana'ya duyulan ilgi daha da artmış ve yaygın hale gelmiştir. Herkesin istifade edebileceği birçok okul açılmıştır. İşgal döneminde bu sanata ilgi duyan yabancı asker eşleri ülkelerine geri döndüklerinde bu sanatın diğer ülkelerde de tanınmasına vesile olmuşlardır. Teshigahara Sofu tarafından 1927 de kurulan Sogetsu okulu, zen-eibana ikebana sanatında yeni bir çığır açarak plastik, yapıştırıcı ve demir materyallerinin kullanılmıştır. Günümüzde Japonya'da İkebana eğitimi veren yaklaşık 3000 okul bulunmaktadır. Ikenobo öğretisinin ise dünya çapında yaklaşık 60,000 öğretmeni bulunmaktadır.İkebana Japonya'da ,çoğu genç kız yaklaşık 15 milyon kişi tarafından uygulanmaktadır.

Ikebana iki ana stile bölünmüştür- yassı saksı modelinde uygulanan moribana ve uzun vazolarda uygulanan nageire . Sogetsu öğretisi uygulamalarında bir çok örnek model kakei kullandığından ilk başlayanlar için önerilebilir.

Örnek olarak aşağıda basit bir moribana stilini irdeleyebiliriz.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/ikebana_modern.jpghttp://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/ikebana_kakeizu.gif

Soldaki modelin tasarım sağ şekilde izah edilmiştir

(copyright Sogetsukai Foundation).

Shushi stili 3 ana daldan oluşmaktadır- shin (hakikat) dalı, soe (destek) dalı ve hikae (ılımlılık) dalı

ORİGAMİ

Origami Çeşitleri

Origami

BANRAKU

Bunraku, diğer bir adıyla Japon Kukla tiyatrosu, dünyadaki en gelişmiş kukla sahnelerinden biridir. Kuklalar oldukça büyüktür- yaklaşık yarım insan boyu kadar- ve ana karakterler 3 kuklacı tarafından yönetilmektedir. Çoğu bunrakunun konusu tarihsel Japon hikayelerinden gelmektedir ve temaları giri ("sosyal sınırlamalar") ve ninjo ("insanlığın çatışmaları") dan oluşmaktadır. Tanınan en ünlü bunraku oyun yazarı Chikamatsu Monzaemon'dur (1653~1724) .

Bunraku ismi ningyo joruri den gelmektedir- ningyo kukla joruri ise hikaye anlamına gelmektedir. Kukla oyunları 10.yy'dan itibaren ortaya çıkmıştır. Gezgin kukla sahneleri , oyunlarını Awaji adalarından Seto 'ya kadar taşımışlar, Osaka ve Kyoto gibi büyük şehirlerde de ilgiyle izlenmişlerdir. Böylece tüm Japonya'da meşhur olmuştur.

Bunraku günümüzde kuklaları, müziği ve ulusal hikayeleri birleştiren bir oyun olarak devam etmektedir.Aynı kabuki gibi 1600'lü yıllarda popülerliği çok artmış ve aristokratların oyunu Noh'a bir alternatif olarak halkın ilgiyle izlediği sahneler kurulmuştur.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/bunraku_kiz.jpg http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/bunraku_samurai.jpg

17.yy da Sanatçı Takemoto Gidayu'nun katkılarıyla çok popüler olmuştur. Chikamatsu'nun Sonezaki'deki Aşk İntiharları (1703, Sonezaki Shinju) oyunu Shakespeare 'in Romeo ve Juliet'ine çok benzemektedir. Oyunların konuları çoğunlukla güncel olaylara değinerek halkın eğitimine de katkıda bulunmuştur. En meşhur bunraku oyunlarından biri de Chuushingura'nın: The Treasury of Loyal Retainers isimli oyunudur(Kanadehon Chuushingura), bu oyun aynı zamanda çoğu Kabuki sahnesinde oynanmış ve bir çok filme de konu olmuştur.

Omozukai, yani ana kuklacı, kuklaların kafalarını, sağ kol ve ellerini oynatırken diğer iki kuklacı kuklaların sol kollarını ve ayaklarını hareket ettirirler. Omozukai olmak için kuklacıların yaklaşık 10 yıl deneyime sahip olması gerekmektedir. Omozukai oyun esnasında seyirciler tarafından görülmektedir , aslında oyunun gerçek yıldızı odur, diğer kuklacılar ise giydikleri kostümden dolayı seyirciler tarafından görülemezler. Bayan kuklaların ayakları kimono dan dolayı oyun esnasında görülmemektedir.

Meiji döneminden sonra (1868~1912), Batı kültürünün de popülerliğinin artması ile , bunraku'ya olan ilgi azalmış ve artık devlet tarafından desteklenen sanatsal bir aktivite olmuştur. Tokyo Ulusal Tiyatrosu'nda ve Osaka Ulusal Bunraku tiyatrosunda yaşamına devam etmiştir. Günümüzde Bunraku halen devam etmektedir fakat en önemli sorun kukla oynatan ustaların geçmişteki gibi yetişmemesi ve genç nesilin bu sanat dalının kolları ile uğraşmaya ilgi duymamasıdır.

KABUKİ

Erkek erkeğe sergilenen kabuki

bir

NOH ve KYOGEN

Noh bilinen en eski tiyatrodur. Geleneksel Çin sanatından ve geleneksel Japon halk oyunlarından (dengaku) yaptığı alıntılarla sarugaku olarak da bilinen Noh 14.yy. çok büyük ilerleme kaydetmiştir. Büyük tapınak ve ibadet yerlerince desteklenen oyunlar daha çok dini tören havasında geçmekteydi. Ünlü oyuncu ve yazar Kannami ve onun oğlu Zeami nin 14.yy'da yaptıkları değişikliklerle Noh günümüzdeki halini almıştır. Shogun Ashikaga Yoshimitsu (1358~1408) için oynanan oyunla , shogun'un da desteğini arkasına almış ve yüksek sosyal sınıf tarafından desteklenmiştir. Zeami günümüzde halen oynanmakta olan birçok eser yazmıştır, bunlara tanınan klasiklerinden Takasago ve Izutsu da dahildir. Noh aristokrat kesimi ve Budizm’i işlerken , Kabuki güncel konuları ve Shinto felsefesini işlemektedir.

Sivil savaş dönemlerinde (1467~1568) Shogun sanatsal aktivitelere zaman ayıramasa dahi diğer kesim Noh'a sahip çıkmış ve oyunları izlemeye devam etmiştir. Barış dönemi geldiğinde Noh tekrardan Shogun tarafından ilgiyle takip edilmiş , ve bu dönemde Hideyoshi ve daha sonra Ieyasu sergiledikleri oyun performansları ile meşhur olmuşlardır.

Aristokrat kesime hitap eden Noh oyuncuları yeni oyunculara müzik ve dansları öğretemediler bu da Noh'a olan ilgiyi düşürdü. Daha sonraları Edo Dönemi'nin sonuna doğru(1600~1868), askeri sınıfın yavaş yavaş gücünü kaybetmesi ile Noh ve Kabuki Halk tarafından tekrar ilgiyle izlenmiştir. 1867' de Shogunluğun kaldırılması ile Noh mâli sıkıntı içerisine girmiştir. Fakat Meiji döneminden (1868~1912) sonra yapılan reformlar ile yeni sponsorlar bularak yaşamına devam etmiştir.

Çoğu Noh sahnesi kapalı alanda kurulsa da kullanılan dekor ve malzemelerle dışarı havası verilmektedir. Sahnede ise, shi-te en önemli oyuncudur ve sahnenin ortasında yer almaktadır, yardımcı roldeki oyuncu tsure sahnenin solunda , diğer oyuncu ise waki sahnenin sağında yer alır.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/noh_bas.jpg

Oyun esnasında 3 veya 4 müzik enstrümanı oyuna parçaları ile eşlik eder. Her çalgıcının sahnedeki yeri farklıdır. Oyun iki ana oyuncunun sahnedeki rollerini bitirmesi ve yerlerini değiştirmeleri ile son bulur.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/Noh_mske.jpg

Ana oyuncunun rolü çeşitli maske ve çok detaylı hazırlanmış kostümlerle desteklenmiştir. Başroldeki oyuncu sahneye en son çıkar , karanlığın içinden çıkıp ana sahnede belirir. Olduğundan daha iri gözükebilmek için en az 5 kat giysi giymiştir. Genellikle oyunun ortalarına doğru kendini göstermek amacıyla maskesini çıkarır. Oyun esnasındaki sesler , diyaloglar , müzik ve danslar performansı etkileyen en önemli faktörlerdir. Kullanılan dil ve oyun için yazılan şiirler tüm Japon halkının anlayabileceği şekildedir. Fakat aynı Kabuki de de olduğu gibi hikayelerin anlatımında estetiklik kazanması amacıyla daha ağır ve zor bir dil kullanılmaktadır.

Kyogen Japonya'nın geleneksel komedisidir. Noh'dan ayrı olarak kendi gelenekleri vardır, fakat uzun Noh dramalarında seyircilerin sıkılmamalarını sağlamak amacı ile Noh oyunu aralarında gösterildiğinden genellikle Noh ile beraber sınıflandırılarlar.

Kyogen esnasında büyük bir ustalılkla yelpaze kullanılabilir. Bunun amacı bıçak, testere, mızrak, Sake şişesi, tabak vb. objeleri ifade etmektir.

http://www.minikjaponya.com/images/icerik/sanat/Noh_kyogen_sahne.jpg

Noh oyunlarında beş karakter bulunmaktadır, bunlar: tanrılar, savaşçılar, güzel bayanlar, diğer tipler(genellikle modern tipler veya deli kadın) ve son olarak cinler. En popüler Noh oyunlarından biri 11.yy. hikayelerini konu alan Aoi Hanım'dır .

Kabuki'de olduğu gibi oyunu baştan sona takip etmek büyük dikkat gerektirmektedir. Roller oldukça uzundur, ayrıca oyun çoğu zaman araya Kyogen skeçleri ile kesilmektedir. Bazı zamanlar Noh gösterileri özellikle korku verici maskelerden (ör: hannya ) dolayı çocuklar tarafından yadırganmaktadır. Fakat Japonya seyahatinizden sonra tanıdıklarınıza iyi bir hediye almak istiyorsanız Noh maskeleri iyi bir tercih olabilir.

UKİYO-E

Edebi olarak bu sanatın ismi yüzen dünyanın resimleri anlamına gelmektedir. Ukiyo-e ahşap basım resimler ilk Edo devrinde (1600~1868) ortaya çıkmıştır. Ve o günlerden günümüze birçok hikayeyi resmektedirler. Önemli kabuki aktörleri ve devrin ileri gelenleri resimlere konu olmuştur. Daha sonra doğa ve günlük yaşamda ressamların ana temaları haline gelmiştir. Bunların en güzel örneklerinden biri Hokusai'den Fuji dağının görünümüdür.

Resimler ressamlar, basımcılar ve ahşap kalpçıların ortak girişimleri sonucunda oluşturuluyor tabiki devrin önde gelen artistlerinden ve yayıncılarından da destek görüyordu.

Ukiyo-e ler daha çok kitapların içerisinde kullanılırdı, günümüzde kitaplardan bağımsız tek resim olarak da bulunmaktadırlar. Çıktıkları günden itibaren orta tabaka halk tarafından çabukça benimsenmiştir ve bir anda okuryazarlık seviyesinin üst düzeylere çıkmasına vesile olmuştur.

Diğer bir taraftan geleneksel tiyatro kabuki için basılan posterler bir anda tiyatronun popülerliğini arttırmıştır. Ukiyo-e 19. yy.dan sonra batı sanatında önemli eserler veren Van Gogh, Monet, Degas ve Klimt gibi ressamlara da ilham kaynağı olmuştur.