Lillian Hellman ve Oyunları Üzerine Kısa Bir Değerlendirme

1905'te New Orleans doğan Hellman New York Üniversitesinde okumuş ve “New York Herald Tribune” a kitap tanıtım yazıları yazmıştır. Oyun yazarı olan kocasının (Arthur Kober) tiyatrosunun halk ilişkilerini yürütmüş, 1930'da Hollywood'a gitmiş, MGM'de okutman olarak çalışmıştır. 1932'de New York'a tekrar dönmüş ve oyun yazmaya yönelmiştir. İspanya özgürlük savaşına tanıklık etmiş, antifaşizmin sözcüsü olmuştur. 1952'de “Amerikan Olmayan Etkinlikler Kurulu”na çıkmış, tiyatroda komünist bağlantıları olan kişilerle ilgili sorgulamadan geçirilmiştir. Ancak yanıtlamayı reddetmiş ve hakkındaki suçlamalar düşmüştür. Adaletsizliklere karşı çıkan ve ahlakçı bir yazar olan Hellman, genellikle insanın içindeki kötüye sapma eğilimini melodramlar içinde işler. Hellman'ın oyunları şöyle örneklendirilebilir: Çocuklar Saati, Gelecek Günler, Küçük Tilkiler, Ren'de Gözcülük, Kırık Oyuncaklar, Annem Babam ve Ben, Ormanın Öbür Yanı, Yaz Bahçesi, Kuşku Rüzgarı, Tarlakuşu... Ayrıca Bilgesu Erenus'ta onun yaşamı üzerine “Güneyli Bayan” adlı oyunu yazmıştır. Bu oyun Devlet Tiyatroları'nda sahnelenmiştir.

Hellman ile birlikte İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerikan Tiyatrosu'na baktığımızda, sosyo-politik ve ahlak içerikli konuların gittikçe arttığını görürüz. Bu nedenden dolayı Broadway Tiyatroları İkinci Dünya Savaşı sonrasından bu zamana kadar geçen süreç içerisinde varmak istedikleri hedefe ulaşmışlardır demek çok da yanlış olmasa gerek. Savaşın bitiminden 1960'lı yılların başına kadar geçen süre, Broadway Tiyatroları'nın zirvede olduğu yıllardır. Bu süreç aynı zamanda Amerikan Tiyartrosu'nun Altın Çağı olarak da bilinir; bu dönemlerde tiyatronun yazın alanındaki psikolojik ve sosyolojik çözümlemelerine girilmiş ve başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Oyunların akışı ve bu akış sonunda temaları, gerçekçi-doğalcı bir anlayışla verilmiştir. Güvensizlik, başarısızlık, yalnızlık gibi insanın yaşamını etkileyen negatif değerlerin konu alınması seyirciyi, bunların tek tek bireylerin değil, aksine tüm toplumun sorunu olduğunu anlatır. Bu dönem tiyatro yazarlarının tema olarak seçtikleri konuların başında ise aile içi ilişkiler, bireyi ilgilendiren psikolojik sorunlar, birey üzerinde ki toplum baskısı, sevinçleri, üzüntüleri vb. gibi konular vardır. Dönem yazarları bu gibi konuları çağdaş ve realist bir anlayışla ele almışlardır. Hellman'ın oyunları da bu türlere örnek gösterilebilecek önemli oyunlardır.

Another Part Of The Forest-1946 (Ormanın Öbür Yanı-1946) onun en ünlü oyunlarından biri olan The Little Foxes-1939 (Küçük Tilkiler-1939) oyununun 20 yıl öncesini konu alan bir oyundur. Küçük Tilkiler'de evli yetişkin ve birer çocuk sahibi olan karakterler burada henüz genç ve bekar kişilerdir. Bir tek Benjamin Küçük Tilkiler'de de bekar kalmıştır. Bu da yazarın bilinçli olarak yaptığı bir şeydir çünkü Benjamin paradan başka bir değer bilmez; onun dünyasında aşka ve sevgiye yer yoktur. Yazar Another Part Of The Forest'ı Küçük Tilkiler'den daha sonra yazmıştır. Ancak Küçük Tilkiler'de 1920'lı yılları anlatırken Another Part Of The Forest 1880'li yılları anlatır. Bu açıdan yazar burada zaman olgusu açısından doğrusal bir çizgi izlememiştir. Bu bize her iki oyunu birbirinin devamı olduğu gibi ayrı bir bütünlük içinde de değerlendirmemizi sağlar. Tema açısından bu iki oyunu bir birine benzetmek mümkündür. Her ikisinde de aile bireylerinin birbirlerini sömürmeye çalıştıklarını görürüz; Her ikisinde de para ve iktidar önemli bir yere sahiptir. Ancak ahlakçı bir yazar olarak bilinen Hellman, Another Part Of The Forest'da, Küçük Tilkiler oyunundan farklı olarak bir temaya da değinmiştir ki o da ensest ilişkidir. Bu baba Marcus'un kızı Regina'ya olan aşırı ilgisidir. Bu oyuna ensest ilişki açısından bakmamızı da gerektirir, her ne kadar aralarında cinsel bir ilişki var olarak belirtilmemişse de yazar Marcus'un duygularını belirtmekten kaçınmamıştır. Üstelik oyunun ikinci perdesinde bunu Benjamin'in ağzından itiraf dahi ettirir:

Benjamin: “…Yukarı çık Regina, asla başkasını sevmediğini, onu herkesten daha çok sevdiğini söyle… Yalan söyle bu gece için… ve ona kimseyle yatmadığını söyle…”

Oyunun bu yönüyle yazarın The Children's Hour-1934 (Çocuklar Saati-1934) isimli oyunu arasında bir paralellik kurulabilir çünkü yazarın ahlakçı yanını bu iki oyunda daha ağır olarak hissederiz. Her iki oyunda da benzeri bir durum söz konusudur. Ancak The Children's Hour'da ensest değil lezbiyen bir ilişki konu alınır. Bu Wright-Dobie okulunu yöneten iki kadının (Karen Wright, Martha Dobie) yaşamlarının küçük bir kız öğrencinin yalanı ile mahvoluşunun öyküsüdür. Bu oyun Hellman'ın ilk oyunudur. Yazar, oyunun konusunu 19. yüzyılda İskoçya'da geçen gerçek bir olaydan almıştır. Oyunun ön yüzünde bir yalanın mutlu insanları ne duruma getirdiğini ve küçük bir kıza inanan, hiçbir şekilde sorgulayıcı ve eleştirel bakamayan insanların birbirlerinin hayatlarını mahvettiklerini görürüz. Bu sıradan, bilinen sıkça işlenen bir konudur fakat Hellman'da farklı bir boyut kazanır ve oyunun alt metnine indiğimizde aslında temel iletinin bundan çok ayrı bir nokta olduğunu görürüz. Burada bir “sevici” (lezbiyen) olma durumu ve toplumun bu insanlara bakış açısı işlenmiştir. Another Part Of The Forest'da baba Marcus ile kızı Regina'da da olduğu gibi bu tür ahlaksal yozlaşmalar Hellman'ın oyunlarının temelini oluşturur. Prof. Dr. Didem Uslu, Amerikan Tiyatrosunda Düşler adlı çalışmasında Hellman'ın bu özelliğini şöyle açıklar:

“…Lillian Hellman, oyunlarında (çocuklarda dahil olmak üzere) kötülüğün çeşitli biçimlerini, insanın sapkınlığını ve kötü yürekliliğini anlatmıştır. Olay dizilerinde, erkek ve kız kardeşler, eşler ve aile ile çocukları arasındaki aile ilişkileri üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ilişkilerde en önemli konu ahlaksal yozlaşma ve çürümedir…”

Bu iki oyunda ki ortak payda, yozlaşmanın cinsel boyutunu işlemesidir. Birinde toplum dışına itilen iki genç kadından birinin diğerine olan lezbiyen duygularının gelişmesi -ki bu toplumun onaylamayacağı bir durumdur; diğerinde ise paranın egemen olduğu bir dünyada baba ile kız arasında ki adı konmamış (cinsel bir ilişkinin varlığı kesin olarak belirtilmemiş) ensest ilişki dile getirilmiştir.

Her iki oyunda da aksiyonun ateşleyicisi “kötü ruhlu karakter”lerdir. The Children's Hour'da ondört yaşındaki Mary Tilford bütün dramatik çatışmanın belkemiğini oluşturup ve aynı zamanda dramatik aksiyonun da ateşleyicisiyken, Another Part Of The Forest'de bu görevi yine oyunun kötü karakteri olan Benjamin Hubbard üstlenir. Diyaloglarıyla yer yer mahkeme salonunu andıran oyunda, durumun ve kurgunun birçok katmanı vardır. Başlarda Marcus yargıçlığa, Benjamin savunmaya geçerken, sonlarda ise bu durumun tam tersiyle karşılaşırız. Ancak durumda ki bu katmanlar kişiliklerde çok fazla karşımıza çıkmaz. Karakterler oldukça açık ve net olarak çizilmiştir. Oyunun başında Lavinia'nın sürekli elinde bir İncil'le dolaşması oyunun sonunda ise bunun olayların çözüm noktası olan ve Marcus'un hainliğini kanıtlayan belgeler olması, eserin kurgusunun gerektirdiği bir sürprizdir. Ancak buna rağmen Lavinia, Marcus, Benjamin, Oscar ya da Regina karakterlerinin olsun karmaşık bir içeriğe sahip olmaları söz konusu değildir.

Oyun aynı zamanda, iktidar kavramını ve bu kavram etrafında hayat bulan insanları da eleştirir. Yozlaşmaların, kötüleşmelerin temelini irdeler. Bu da insanın para gücüyle iktidar elde etmesiyle özdeşlik kurularak anlatılmaktadır. Örneğin Marcus'un hainlikle kazandığı paradan oluşturduğu gücü ve iktidarı, oğlu Benjamin'in şantajı ile yıkılır ve bu durum bize bir Türk atasözünü hatırlatır:

Bok ile yapılan sidik ile bozulur…

Bu kısa çalışmadan yola çıkarak özetleyecek olursak, Lillian Hellman, oyunlarında yıkılan aristokrasi ve onun yerine gelen acımasız kapitalizm ile ormanın öbür yanı'nda bir şeylerin değiştiğini hissetmiş ve artık çocuklar'ın, küçük tilkiler'e dönüşerek saati'n onlardan yana işlediğini anlatmaya çalışmıştır.

1. Six Plays by Lillian Hellman, Vintage Boks, New York-1979 s: 363

2. Uslu, Didem, Amerikan Tiyatrosu'nda Düşler, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir-2001, s:172

KAYNAKÇA

· Amerikan Tiyatrosunda Düşler, Prof.Dr. Uslu, A.Didem, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir-2001

· Dünya Tiyatrosu Tarihi-2, Nutku, Özdemir, Remzi Kitabevi, İstanbul-1985

· Six Plays by Lillian Hellman, Vintage Boks, New York-1979

· Tiyatro Tarihi, Brockett, Oscar, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara-1999

Kaynak