Astroloji yok burçlar yalan

Eski uygarlıkların evreni ve insanın evrenle olan ilişkisini gözlemleme çabasının ürünü olan​ astrolojinin artık bir "kehanet sektörü"ne dönüştüğünü pekala söyleyebiliyoruz. Tevfik Uyar'ın Kırmızı Kedi Yayınevi'nden çıkan "Astrolojinin Bilimle İmtihanı: Yıldızlar Size Ne Söylemiyor?" kitabı​,​​ insanlığın gelecekten haber alma merakının bilim kılığına girmiş inanç sistemleri eliyle nasıl istismar ​e​dildiğini anlatıyor.​ Tevfik Uyar'la uzun ama bir o kadar da zihin açıcı bir söyleşi gerçekleştirdik:​

Bize kendinizden bahseder misiniz, araştırmalarınızı ve son kitabınızı sizden dinleyelim...

İstanbul Teknik Üniversitesi'nden uçak mühendisi olarak mezun oldum. Daha sonra da işletme yönetimi yüksek lisansı yaptım. Özel bir havayolu şirketinde kalite ve emniyet yöneticisi olarak çalışıyorum. Şu an doktora tezimi yazma sürecindeyim ve aynı zamanda sosyoloji son sınıf öğrencisiyim.

Kendimi bildim bileli yazmayı seviyorum. Çocukluğumdan beri de bilime ilgiliyim ve ezelden beridir gökyüzünü ve uzayı seviyorum. İlk bilim köşemi 2000 yılında Eskişehir'in yerel gazetesi İstikbal'de hazırladım. Üniversite hayatım boyunca çeşitli dergilerde çalıştım veya katkıda bulundum. Beş yıl önce Türkiye'deki popüler bilim yazınının eksikliği ve TÜBİTAK'ın politika değişiklikleri üzerine faaliyetlerine geçen ay son veren Açık Bilim dergisini kurduk. O dönemde Radyo 24'te bugün Muhabbet Teorisi adı altında podcast yayını olarak sürdürmeye devam eden, Açık Bilim radyo programını başlattık ve iki yıl boyunca haftada bir gün bilim sohbetleri yayımladık. Aynı zamanda hurafelerle mücadele etmeyi ve eleştirel düşünmeyi yaygınlaştırmayı amaçlayan Yalansavar oluşumunun bir üyesi ve yazarıyım. Bu faaliyetlerimin yanısıra ilgilendiğim alanlardaki kitapların çevirmenliğini yapıyorum. İki adet çeviri kitabım mevcut. Akademik olarak da örgüt psikolojisi, bilim felsefesi ve sosyolojisiyle ilgileniyorum.

Kitabım son yıllarda edindiğim bilgi birikimi ve araştırma yöntemini astroloji alanına yansıtmamla ortaya çıktı diyebilirim. Hem doğabilimci, hem de sosyal bilimciyim. Bu yüzden kitabım da konuyu tek bir perspektiften ele almıyor. Astrolojinin neden ortaya çıktığını ve niçin sahte olduğunu tarihsel ve toplu​m​sal nedenleriyle ortaya koymaya çalıştığı gibi, bizlerin "tüketiciler" olarak neden astroloji ve türevi kehanetlere inandığımızı psikoloji disiplini içerisinde açıklamaya gayret ediyor.

Astrolojinin ​sahteliği ve ​zararlarını biraz açar mısınız, meselemiz astrolojinin ve falcılığın bir "pazar" haline gelmesinden mi ibaret?

Her şeyden önce evet; astrologlar somut bir dayanağı olmayan, tamamen kişisel inanışlarına dayalı bir "kehanet" hizmetini genelde para karşılığında sunarak bireylerin ekonomilerine zarar veriyorlar. Ancak bunun ötesinde​,​ toplumsal açıdan bir tehdit boyutu da söz konusu. Astroloji bir bilim olduğu iddiasındadır ve Avrupa Komisyonu​'nun ​yaptırdığı bir araştırmaya göre​,​ isminde​ bulunan​ "-loji" eki sebebiyle ​kamuoyunda da ​maalesef böyle algıla​n​maktadır. Ancak hakikatte astroloji bir sözdebilimdir: Yani bilim gibi görünmesine rağmen bilimin standartlarından çok uzaktadır ve alanın uygulayıcıları bilim insanları gibi davranmaz, tezlerini sınamaz, tezleri yanlışlandığında ise bundan vazgeçmezler. Ayrıca astroloji falcılıktan bile daha tehlikelidir, zira falcılar bireysel tavsiyelerde bulunurken astrologlar gazetelerde, sosyal medyada ve TV'de kendilerini ekonomist, toplumbilimci, siyasetbilimci ve hatta tıp hekimi yerine koyarak halka çeşitli tavsiyelerde bulunurlar.

Türkiye tarihinde kalp hastalarına o hafta ameliyata girmemesini salık veren astrologlar oldu. Ya da bir diyetisyen gibi diyet tavsiyesinde bulunan astrologlar var. Güneşin manyetik kutuplarının yer değiştirmesi gibi çok sıradan bir olayda dahi "felaketler olabilir, depremler açığa çıkabilir" diyerek kendilerine inananları paniğe sürükleyenler var. Bunlar çok ciddi örnekler. Türkiye gibi seçim barajı nedeniyle insanların gerçek siyasi tercihleriyle oy verdikleri parti arasında fark olan bir ülkede astrolojiye dayanarak yapılan siyasi yorumlar bile zararlı olabilir. Bir astrolog CHP'nin "Merkez Türkiye" projesini Merkür retrosunda açıklaması dolayısıyla etkisiz olacağı iddiasında bulunmuştu mesela. Hiçbir bilimsel​ ve​ olgusal dayanağı yok bu açıklamaların. "En sansasyonel ne söylerim?" kaygısıyla toplumu yanlış yönlendirebilecek açıklamalarda bulunmaktan çekinmedikleri için mesele "pazar" meselesinden daha ciddi bence.

"​GÜNLÜK BURÇ YORUMLARI 1930'LARDA İCAT EDİLDİ​"

Kitabınızda "yalan endüstrisi" kavramını kullanıyorsunuz, günlük gazetelerin tiraj kaygısıyla uydurduğu günlük burç yorumlarından... Burç yorumlarının tarihsel serüvenine değinebilir miyiz?

Astrolojinin ortaya çıkış serüveni doğal bir süreçtir. İnsanoğlunun "örüntü tanıma" yeteneği vardır. Evinizde cam açtığınız zaman masadaki kağıtlar uçuşur ve siz de buradan bir yerin açık olduğunu, cereyan yaptığını anlar, bu iki olay arasında bir ilişki olduğunu kavrarsınız. Eski uygarlıklar kendileri için büyük bir muamma olan gökyüzüne baktıklarında da Ay'ın, Güneş'in belli bir örüntüsü olduğunu, bu örüntüdeki bazı hareketlerin yer yüzündeki olaylarla bağlantısı olduğunu fark ettiler. Sözgelimi, Güneş'in Mart ayında Balık takımyıldızındayken yeryüzüne bahar geldiğini​; atıyorum, Güneş Ağustos ayında Aslan Takımyıldızı'nda​yken​ bazı göçmen hayvanların bölgelerinden geçtiklerini fark ettiler. Gerek tarım yapmak için, gerek avlanmak için bunları dikkatle kaydedip öğrenmeye çalıştıkar ve gökyüzünü bir takvim olarak kullandılar. Bugün bizler Güneş Sistemi'nin, gezegenlerin, yıldızların ne olduğunu, Dünya'nın dönüşünü, Ay'ın hareketlerini​,​ nedenleriyle birlikte biliyoruz. En basitinden, mevsimlere neden olan fenomenin Dünya'nın eksen eğikliği olduğunu biliyoruz. Ya bilmeseydik?

Eski uygarlıklar doğa karşısında sadece gözlemci idiler ve ne görüyorlarsa onu anlamlandırmaya çalışıyorlardı. Onlar​,​ baharın ya da kışın gelmesinin, ağaçların çiçek açmasının ya da yaprak dökmesinin nedeninin Tanrı rolü atfettikleri gök cisimlerinin gökyüzünde hareketlerinden kaynaklandığını düşündüler. Güneş ile başlayan bu anlamlandırma süreci, yıldızlar gibi yerlerinde sabit olmayan, gezinip durdukları için "gezegen" olarak anılan gökcisimlerine de sirayet etti. Bu nedenle, diyelim ki Jüpiter ile Satürn birbirine yaklaştığında bir salgın hastalık patlak vermişse (o günlerde hastalıklara mikropların değil kötü ruhların neden olduğunu sanıyorlardı), bunu da böyle kaydettiler. Böylece astroloji ortaya çıkmış oldu. Tevekkeli değil, astroloji Mezopotamya'da, Güney Amerika'da, Çin'de bağımsız olarak ortaya çıkmıştır. O dönem için astroloji önemli bir bilimsel faaliyettir hatta. Astronomi astrolojiden doğmuştur demek yanlış olmaz. Hakkını takdir etmek gerek.

İlk başta astroloji bilgi sistemi sadece tüm toplumu etkileyen olaylar ve doğal olarak o toplumun hükümdarı kralla ilgili kehanetler içerirken zamanla​,​ önce elitlere son​ra da halka yayıldı. İnsanlar bebekleri doğduklarında gökyüzünün nasıl olduğunun onların kaderlerini, bedenlerini etkileyeceğine ina​n​dılar ve bugün horoskop olarak bildiğimiz doğumsal (natal) astroloji ortaya çıktı. İnişlerle çıkışlarla dolu bir tarihin ardından 1930'larda İngiltere'de bir gazetenin astroloji köşesine yer vermesiyle müthiş bir modaya dönüştü. Bu arada günlük fal dediğimiz mevzu antik çağlardan kalma bir şey değildir, 1930'larda icat edilmiştir. On iki burç için "bugün koçlar için mutlu bir gün olacak" tarzındaki kehanet biçimi ticari bir icattır.

Astrolojinin tarihsel serüveni dinler tarihini andırmıyor mu sizce de? Bilgimiz arttıkça iş daha da ayrıntılandırılıyor, "doğru burç yorumu" için normal burç falına bakmak yetmiyor "yükselen burç" hatta "alçalan burç" dahi ekleniyor artık...

Bilimin en önemli özelliği "yanlışlanabilir" olmasıdır. 1930'larda bilim felsefecisi Karl Popper'ın ortaya koyduğu bu kriter bilimin mihenk taşıdır. "Tüm kazlar beyazdır" dediğinizde tek bir siyah kaz görürsünüz ve bu hipotez çöker. Sözdebilimlerle bilimleri birbirinden ayıran en önemli özelliklerden birisi de bu yanlışlanabilirlik ilkesidir. Tarihte pek çok araştırmacı astrolojinin çalışmadığını deneylerle göstermiştir, ancak her nedense astroloji çökmez. Yükselen burç, alçalan burç, ay burcu falan filan... Bunlar hep çökmemesi için ilave ediliyor. Sizin için yazılmış bir karakter analizinin size uymadığını söylediğinizde "ama yükselen daha önemli zaten" deniyor. O da uymazsa "saniyeler bile çok önemlidir". E o zaman neden burç analizleri yazıyorsunuz değil mi? Kim biliyor doğduğu saniyeyi? Bilse bile hangi saniye? Hastane duvarındaki mi? Anne kolundaki mi?

Her şeyden önce astrolojik burç sistemi bugün geçersizdir zaten. Dünya yaklaşık her 26.000 yılda bir tamamlanan bir yalpalama hareketi yapar. Tıpkı topaç gibi. Bu yüzden gökyüzümüz de yavaş yavaş da olsa değişir. M.Ö. 600 yılında Kasım ayında Güneş Akrep Takımyıldızı'nda bulunuyordu. Bu yüzden hala 24 Ekim – 22 Kasım tarihleri arasında doğanlara Akrep diyorlar. Oysa bu yalpalama hareketi yüzünden Güneş artık Kasım ayında Akrep'te değil. Bu tarihler 29 Kasım – 17 Aralık'a kaydı. Bu kadar basit ve açık bir gerçek bile astroloji sisteminde kendine yer bulamıyor. Çünkü mükemmellik addettikleri sistemi külliyen güncellemek gerekir ve kimse buna cesaret edemiyor. Oysa bilim öyle değildir: Einstein gelir, Newton'u geçersiz kılar. Birisi çıkıp yeteri kadar kanıtla gelirse Einstein'ın önermeleri de çökebilir. Bazısı çökmüştür de zaten. Bilimde kutsal bir otorite yoktur. Önemli olan verilerdir, gerçeklerdir.

Din ile sözdebilimler arasındaki benzerlik de işte budur: Her ikisinin de değişmeden orijinalini korumaya çalışması ve yanlışlanamaz olmalarıdır. Dinin doğası zaten budur, o yüzden dinin böyle olması anlaşılabilir. Dinler zaten bilim olduğunu iddia etmezler. Kimse Hz. Musa'nın elindeki asanın nasıl olup da yılana dönüştüğünü bilimsel bir formatta açıklamaya kalkışmaz ve gerek de yoktur: İnanıyorsanız inanıyorsunuzdur. Delile gerek mi var? Ancak astrologlar tüm bu mesnetsiz iddialara bilimsel bir açıklama getirmeye uğraşıyorlar. Sadece bir inanış olsa ve öyle lanse edilseydi bilim camiasını bu kadar rahatsız etmezdi. Ben de bu konuda bir kitap yazmazdım zaten. Hayaletler, kara kediler ya da periler hakkında kitap yazmayı düşünmüyorum mesela ama bazı alternatif tıp yöntemlerinin hedefimde olduğunu söyleyebilirim.

Bunları söylediğiniz için yoğun bir tepki aldınız mı? Aldıysanız ne tür tepkilerdi bunlar?

Elbette çok tepki aldım. Sistematik saldırıya uğradım. Hakkımda CAPS'ler yapıldı. Açık söyleyeyim: Çok eğlendim ve hoşuma gitti. Bir astroloji okulunda masaya doğum haritamı yatırıp incelemişler. Kitabımı çıkaracağım önceden biliniyormuş filan. Yahu ben o kadar mühim biri değilim, yıldızlar benden haber vermez.

Benim en çok hayret ettiğim şey, astrolojinin bir bilim olmadığını sanki ilk ben söylüyormuşumcasına aldığım tepkilerdi. Oysa 6. Yüzyılda Isıdor'dan başlar astroloji ve astronomi ayrımı. Etimolojiler kitabında Isidor astronominin bilim, astrolojinin hurafe olduğunu söyler. 15. Yüzyıl İtalya'sında Mirandola astrologların kehanlerini derleyip tutmadığını gösteriyordu. İbn-i Haldun en büyük eseri Mukaddime'nin birinci cildinde astrologların gökyüzüyle yeryüzü arasındaki bağlantı konusunda birer sanrı içinde olduğunu ve bunun bir hakikate dayanmadığını anlatır. 18. yüzyıldan sonra zaten aydınlanma çağı yaşandı ve doğal olarak astroloji bilim düyasında kendine yer bulamadı. Sözdebilim kavramının yaratıcısı, en önemli bilim felsefecelerinden Karl Popper'ın ilk verdiği örneklerdendir astroloji. O tarihten bu yana neredeyse bütün bilim felsefecileri, Kuhn, Lakatos, Thagard, Pigluicci... Hemen hemen hepsinin örnek olarak vermeyi çok sevdiği bir disiplindir astroloji ve zaten bilim camiasında "acaba astroloji bilim midir?" gibi bir tartışma yok. Benim kitabım bu literatürü özetliyor zaten. Bunu ilk ben söyledim zannedip bana kızmasınlar.

Aldığım itirazlarda Newton'un, Kepler'in astrolog olduğu söylenip duruyor. Evet, onlar astrologlardı. O dönemde astroloji önemli bir faaliyetti çünkü henüz aydınlanma çağı yaşanmamıştı. Bu çok normal. O çağdaki bilim insanlarını astrolojiyle ilgilendikleri için suçlamamak gerek. Ona bakarsanız Newton aynı zamanda simyacıydı da zaten ve felsefe taşını arıyordu. Hem zaten bilim insanlarının ne söylediği madem önemli, günümüze bakalım: Bugün hiçbir saygın ve aklıbaşında bilim insanından astrolojiyle ilgiili olumlu bir görüş duyamazsınız. 1975 yılında 18'i Nobel sahibi, alanında lider 186 bilim insanı astrolojinin yaygınlaşmasına olan itirazlarını bir manifesto olarak yayımladıklarını da unutmamak gerek. Bilim dünyası ile astroloji birbirinden o kadar ayrı ve uzaktır ki, pek çok bilim insanı bu manifestoya "buna ne gerek var ki zaten?" diyerek katılmadı.

Bir yandan da Nostradamus, Baba Vanga gibi gibi ünlü kahinler var... Nostradamus bilime uzak bir isim de değil, bu isimlerin pek çok kehanetinin doğrulandığı ve "paranormal yetenekleri" olduğundan söz ediliyor, siz nasıl yorumluyorsunuz?

Artık 19. yüzyılda değiliz. Herkesin elinde kamerası var. Olağanüstü bir şeyler olduğunda bunu kaydetmek ve insanları haberdar etmek an meselesi. Sizce paranormal olaylar oluyor mu dünyada? James Randi'nin kurduğu vakıfta bir milyon dolar paranormal bir yeteneği olup bunu ispat edebilecek kişiyi bekliyor. 40 yıldır bu parayı alabilen olmadı.

Nostradamus gibileri çeşitli sembolik ifadelerle o kadar çok şey söylemişler ki, birincisi söylenilenleri her yere çekmek mümkün, ikincisi de bunca şey arasından bir kaçı tutmuş olabilir. Ben de fütürolojiyle ilgileniyorum mesela. İnsanlığın geleceğine dair spekülasyonlar yapmak hoşuma gidiyor. Bunlarla ilgili yazılar kaleme alıyorum. Bunlardan bir kaçı tutarsa bu beni kahin mi yapacak?

Olağanüstü iddialar olağanüstü kanıtlar gerektirir. Nostradamus tam bir tarih ya da tarih aralığı verip, bir şeyleri adıyla sanıyla anıp söyleseydi kafam karışırdı ve kuşkulanırdım. Ama mesela "fanatik dünya görüşlü birisi dünyanın başına bela olacak" diyor. Bunu da son derece sembolik ifadelerle söylüyor. Nostradamus'un demesine gerek mi var? Her yüzyıl oluyor bu. Bu olağanüstü bir kanıt değildir. Yaptığı yüzlerce kehanetten tutmayanları da var. O zaman son derece rastlantısal olduğunu göstermiyor mu bu?

Alın işte "Maya Kıyameti" meselesi de insanların zihnini ne kadar meşgul etti yıllarca. O dönemde de birileri çıkıp kıyametin ne kadar gerçek olduğunu anlatmaya çalıştılar. Kitaplar yazıldı, TV programları yapıldı. Peki ne oldu? Hiçbir şey.

Son olarak, bilim meraklısı okura, sizi etkileyen popüler bilim kitapları tavsiye etmek ister misiniz?

En çok etkilendiğim popüler bilim kitapları deyince aklıma tek bir kitap gelmiyor. Zaten popüler bilim kitapları fizikti, kimyaydı, biyolojiydi, kozmolojiydi, sosyal bilimlerdi derken çok geniş bir yelpazede yer alıyor. Onun yerine bir kaç öneride bulunsam? Mesela bilim sevgisi için Carl Sagan'ın kitapları okunmalı. Rasyonel düşünme ve bilişsel psikoloji için Daniel Kahneman'ın "Hızlı ve Yavaş Düşünmek" adlı kitabı ile beşinci baskısını çevirme onuruna mahsar olduğum, Stuart Sutherland'e ait "İrrasyonel" adlı kitabı öneririm. Popüler bilim kitaplarını önerdiğim diğer yazarlar Jared Diamond, Richard Feynman, Richard Dawkins, Stephen Hawking, Alan Lightman. Bilimkurgu yazılarıyla tanısak da Isaac Asimov'un da güzel popüler bilim kitapları var. Yerli yazarlarımızdan Prof. Dr. Cemal Yıldırım'ın bilim tarihi ve bilim felsefesine yönelik kitaplarını öneririm. Ayrıca yerli popüler bilim yazınını desteklemek ve yayıncılarımızı bu kitapları basmak için teşvik etmek adına yerli popüler bilim yazarlarımızı desteklemeliyiz diye düşünüyorum. Çok güzel kitaplar var. Mesela Çağrı Mert Bakırcı'nın ve Bilim Kazanı ekibinin kitapları. Mutlaka okunmalı.

Astrolojiyi kabul etmeyip üstüne bir de düşünen bir kişi veya grupların diplerindekine bakmak gerek neden uğraşılır kabul edilmeyen bir konuyla neyse bir olgunun , kavramin , bir şeyin dogru ya da gerçek olup olunmadığı uzun araştırmalarla olabilir bu işin içine girmek gerekmez mi önce astrolog olunmalı yani işin ehli olduğunu düşündüğü zaman astrolojisin safsata mı yoksa gerçekten hayatımızı etkileyen nedenleri açıklayan doğal evrensel yorum olup olmadığına karar verilmeli belki o zaman doğru bir yargıya varılmış olur bunu sadece astroloji için söylemiyorum her şey için geçerli . Insan hayatında ne kadar durum ve olayla karşılaşıyor ki bir de yüksek yargılama yetisine sahip oluyor bunun ölçütü bu kadar düşmemeli bence . Bunlar benim yorumum kimse katılmak zorunda değil. Antitez de her zaman olmalıdır tabi diyerekten konu paylaşımı için teşekkür ederim

Toplumda kültleşmiş bir inanç için pek bir işe yaramayacak olan yazıdır. Şu şöyledir buda böyledir diye kesin konuşacak bir kapasiteye sahip değilim ama şunları kesinlikle söyleyebilirim ki insan olarak hepimiz sırf can sıkıntısından alternatif şeyler arıyoruz. Realiteden sıkıldığımızda bu ters yöne akım sağlıyor ve genellikle bu yüzden batıl denilen düşünceler ve inançlar oluşuyor. Yoğun olara inançlara veya düşüncelere bağlı olan insanlarda bir radde den sonra aynı şekilde sıkılıp bunun tam tersi şekilde realizme yöneliyorlar. Arada yapılan tartışmalarda elle tutulur kanıt olsun yada olmasın kimse bu konuları esaslı bir şekilde değerlendirip aaa böylemiş demek ki demeye çalışmıyor. Neticesinde sadece okuyoruz, sonucu her zaman can sıkıntısından kaynaklanıyor.

Adamin yanlis dusundugu bir takim noktalar elbet var, bunlari diger uyeler soyleyecektir. Yukselen, ay burcu gibi kavramlari yeni zannetmesinden belli zaten. Ama hakli oldugu noktalar var, burc tarihleri gibi pek cok konuda uzerinden bin yil gecmis seyleri kullanip onemli konularda kesin olmayan yorumlar yapiyoruz.

Bu tiplerden sıkıntı geldi artık ya . Çokbilmişler , Bilirkişiler . Her şeye bilimsel\materyalist bir yaklaşım ve bunun ardından gelen popülarite ile bilim dünyasında dikkati çekmeye çabalamalar . Bir zamanlar psikoloji de bilim olarak kabul görmüyordu , arkeoloji ve astronomide . Bir şeyi bilim yapan nedir ? , Bilim felsefesi nedir ? . Psikoloji ; deliliğe ve şizofreniye karşı hala bir çözüm bulamamışken onun bilimselliğini kabul eden materyal nedir ? . Son sorunun cevabını vereyim , İnanç tabikide , İnsanlar zamanla psikolojik analizlere ve laboratuar çalışmalarına son derece inandı . Ünlü bir bilim felsefecisi

caner taslaman der ki ;

İnsan sırf akıldan müteşekkil bir varlık değildir, insanın inanma ve inkar sürecinde aklın yanında psikolojik faktörler gibi başka etkenler de önemli rol oynar. Her şeyi akılcı deliller ileri sürmekten ibaret sanmak kadar aklın inanma ve inkar sürecindeki önemli etkisini görmezden gelmek de önemli bir hatadır.

yeni bir dünya için batsın bu dünya