Şamanizm'de Tanrı Kavramı

Türk mitolojisinde pek çok tanrı ve ruh vardır; ancak bunlarla ilgili çok ayrıntılı bilgiye sahip değiliz. Bu konudaki bilgiler farklı Türk kavimlerine göre değişmekte, bunlar arasında anlaşılmaz ya da çelişik ifadeler bulunmaktadır. Örneğin bazı araştırmacılar İslamiyetten önce Türklerde tek Tanrı inancının bulunduğunu savunmakta, ama bunu kanıtlayacak deliller birçok kişiye göre zayıf kalmaktadır. Bu tez, eski Türklerde tektanrıcılığın izlerinin bulunduğuna işaret etse de, ikinci derecede tanrılar ya da ruhların da var olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz.

Bugün kullandığımız tanrı sözcüğü, İslamiyetteki Allah kavramıyla birleşip yeni bir anlam kazanmıştır. Aslında tanrı sözcüğü eski Türkçe'deki tengri sözcüğünden gelmekte ve bu sözcük çeşitli Türk topluluklarında birbirinden küçük farklarla kullanılmaktadır.

Türklerde tanrı tasavvuru, Gök-Yer/Su-Atalar formülüyle ifade ettiğimiz çeşitli kültlerle birlikte karşımıza çıkar. Bu nedenle erken devirde tek bir Türk dini ile karşı karşıya olmadığımızı söyleyebiliriz. Türklerin din anlayışları, kavimlerin gösterdiği toplumsal yapı değişiklikleri nedeniyle zamana ve yere bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Buna ek olarak devletin din anlayışıyla halkın din anlayışı arasında zaman zaman uçurumlar ortaya çıkmıştır. Nitekim halk arasında birtakım eski inançlarla birleşen şamanist uygulamalar egemenken, devlet erkanı arasında bir Gök Tanrı inancı mevcuttu. Yalnız bazı araştırmacıların savunduğu gibi, Gök'ün en önemli tanrı olarak kabul edilmesi, bir çeşit tek tanrılı din ile karşı karşıya olduğumuz anlamına gelmez. Kaldı ki inançlarda Gök Tanrı'nın yanı sıra Yer Tanrı'dan ve tanrısal nitelikler taşıyan ruhlardan da söz edilmektedir.

Bununla birlikte İslamiyetin Orta Asya'da yayılışından sonra, bu dinin etkisiyle Müslümanlarla ilişkiye geçen Türk toplumlarında tek Tanrı kavramının Gök Tanrı kültü sayesinde daha kolay yerleştiği de kabul edilmelidir. Türkler ilk İslamiyet ile karşılaştıklarında da Gök-Yer/Su-ruhlar formülüne uygun olarak şekillenmiş bir inançları vardı. İslamiyetin yayılmaya başladığı devirlerde Türklerin tanrı anlayışının ne durumda olduğunu Kaşgarı Mahmud'un şu sözlerinde izleyebiliyoruz;

"Yere batası kafirler göğe '... Tengri' derler. Yine bu adamlar büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi gözlerine ulu görünen her şeye '........... Tengri' derler. Bu yüzden bu gibi şeylere yükünürler (secde ederler). Yine bunlar bilgin kimseye '..... Tengrigen' derler. Bunların sapıklıklarından Tanrı'ya sığınırız."

Yaşar Çoruhlu - Türk Mitolojisinin Ana Hatları

paylaşım için teşekkürler